Robot kelimesi ilk defa 1920’li yıllarda kullanılmıştır. Kendisine verilen görevleri yapan elektromekanik bir cihaz olarak tanımlanır. Canlıların davranışlarını taklit edebilirler ve bir operatör veya bir bilgisayar programına bağlı çalışabilir. Robotların hayatın her alanında kullanıma girmesiyle insanın yaptığı birçok görevi artık robotlar yapmaya başlamıştır. Robotlar insanlığın hizmetinde insanlığa büyük kolaylıklar sağlarken; Asimov’un robot yasalarına göre “kendisine insanlar tarafından verilen komutlara itaat emek zorundadır ve hiçbir şekilde insan türüne zarar veremez veya hareketsiz kalarak zarar görmesine izin veremez” diye robot çalışma felsefesi oluşturulmaya çalışılmıştır.
Robotlar hakkında bu genel bilgileri verdikten sonra ortopedik cerrahide robot kullanımına bir göz atarsak, endoskopik cerrahi alanında robot kullanımı daha önce başlamasına rağmen, ortopedik alanda gerçek anlamda robot kullanımı tarihi çok eskilere dayanmaz. Yaklaşık 20 yıllık bir gelişim süreci vardır. Ancak yaygın kullanımı son on yılda olmuştur.
İlk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde başlamış ve sonra Avrupa’da seçili ülkelerde hizmete sunulmuştur. Ülkemizde bu ilk ülkeler arasında yer almıştır.
Protez cerrahisinde ister kalça olsun ister diz eklemi öncelikle hasta aşınmış kemikler proteze uygun bir şekilde şablonlar kullanılarak kesilir ve bu yeni oluşan kemik yüzeylere yapay eklem yani protez yerleştirilir. Buradaki en önemli nokta kesilerin maksimum hassasiyette yapılması ve eklem dengesinin korunarak protezin yerleştirilmesidir. Ameliyatı yapan hekimin tecrübesi ve kullanılan malzemenin kalitesi çok önemlidir ve bu parametreler hasta memnuniyetini ve protez ömrünü doğrudan etkileyen faktörlerdendir.
Ortopedik cerrahide kullanılan robotlar gerçek anlamda tam otonom robotlar değildir. Daha ziyade ameliyata yardımcı cihazlardır. Protez ameliyatları yapılırken robot sayesinde kemik kesileri daha hassas bir şekilde yapılabilir ve hangi eklemde cerrahi yapılıyorsa o eklemin dengesi, yük dağılımı çok daha ince bir şekilde ayarlanabilir. Fakat robota ne kadar ve hangi açıda kesi yapılacağını söyleyen yine ortopedik cerrahtır. Sınırları cerrah belirler ve robot o sınırlar içerisinde kesi yapılması için cerrahı yönlendirir ve sınırlar.
Bu durumda cerrahın tecrübeli olması çok daha önem arz eder. Tecrübeli bir cerrah ve robot ikisi bir arada uyumlu çalıştığında çok daha iyi sonuçlar alınabilmektedir. Hastalarımız robot denince bazen insan şeklinde, ameliyatı cerrahın yerine yapan bir makine de hayal edebilmektedir.
Aslında robot dediğimiz ucuna testere veya oyucu taktığımız bir kol ve son derece gelişmiş bir bilgisayar yazılımı, ekran ve kameralar sistemidir.
Diz ve kalça protezlerinde robot kullanımının başlamasıyla hastalarımızdan bu uygulamaya yönelik birçok soru gelmeye başlamıştır. Burada en sık sorulanları cevaplamaya çalışalım.
Robotik protez cerrahisinde süreç nasıl işliyor?
Ameliyattan en az bir gün önce tomografi çekilir ve standart bir şablon ile cerrahın önüne gelir. Özel yazılım sayesinde cerrah, nasıl bir ameliyat yapılacağı, kesilerin nereden yapılacağı, hangi tip ve ebatta protez kullanılacağını belirler ve robot yazılım sisteminde uzman bir mühendisle beraber son ayarlar yapılır.
Ameliyathanede ilk yapılan çalışmaya göre cerrahiye başlanır ve hastanın gerçek kemik yapısı sensörler aracılığıyla robota tanıtılarak tomografi ile gerçeğin uyumu sağlanır.
Eğer gerekiyorsa hemen o anda cerrahın talimatıyla son düzeltmeler ve yeni ayarlamalar yapılarak kemik kesileri yapılır. Ardından protez uyumu ve dengesi hem sanal hem de deneme protezleri ile hasta üzerinde kontrol edilir.
Son şekline karar verilince protez yerleştirilir ve tekrar kontrolleri sağlanır. Ameliyata son verilir.
Robotik protez cerrahisinin klasik protez uygulamasına göre avantajları nelerdir?
- Daha iyi ve detaylı bir ameliyat öncesi planlama şansı vermesi ve ameliyat esnasında da bu planlamaya en uygun şekilde seyir edilmesini sağlar. Detaylı bir planlama olduğu için klasik yönteme göre daha fazla yumuşak doku korunmasını sağlar
- Robot teknolojisinin en büyük farkı ameliyat esnasında klasik kemik kesi bloklarına ihtiyaç duymadan dokunsal geri besleme (Haptic Feedback) teknolojisi sayesinde bilgisayarlı tomografi ve ameliyat esnasında işaretleme ile oluşturulan 3-boyutlu model üzerinde planlanan alan içerisinde kesin ve hassas bir şekilde kemik kesisi yapılmasını sağlamasıdır
- Robotik teknolojide bu kadar hassas hesaplama ile kesilerin yapılması ve portezin yerleştirilmesi ile birlikte, işlem sonrası hastaların, klasik cerrahi yöntemlere göre daha iyi fonksiyonel hedeflere ulaşması amaçlanır. Ayrıca hastaya yerleştirilen implantların sağ kalım oranlarının klasik vakalara göre daha yüksek olması beklenmektedir. Protezde aşınma ve gevşeme riskinin daha az olacağı öngörülmektedir. Robotik kol destekli ortopedik cerrahi sistemi, klasik tekniğe göre daha çok yumuşak doku koruması yaptığı için ameliyat sonrası dönemde daha az ağrı kesici kullanılması ve hasta memnuniyeti daha yüksek olması beklenmektedir. İyileşme sürecinin daha konforlu ve günlük hayata dönüşün daha kısa olması beklenmektedir.
Robotik protez cerrahisine karar verilince hastaların özel bir hazırlık yapmasına gerek yoktur. Yalnızca ameliyat öncesi tomografi çekilmesi yeterli olacaktır. Gerisini ameliyat ekibi hazırlayacaktır.
Robotik protez cerrahisi adayları kimlerdir sorusuna cevap olarak, kalça veya diz protezi ihtiyacı olan bütün hastaları sayabiliriz. Protez ihtiyacınız varsa robotik protez uygulaması sizin için bir opsiyondur. Ayrıca daha önceden kemikte kırığa bağlı deformitesi olan veya doğuştan kemik yapısında sorun olan hastalarda protez cerrahisi uygulanabilmesi için gereken özel hesaplamalar ve ayarlamalar robotik protez cerrahisi sayesinde daha kolay olmaktadır. Bu cerrahlar için de tercih sebebidir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir konu ise robotik protez cerrahisi yeni bir teknolojidir ve çok ciddi avantajlar sunmaktadır. Ancak klasik protez uygulamaları çok daha uzun süredir ve çok daha büyük miktarlarda tüm dünyada güvenle uygulanmaktadır. Bu yüzden robotik protez ilk tercih olsa da klasik protez uygulamaları da her zaman iyi bir opsiyon olarak kalacaktır
Robotik protez cerrahisi yaptıramayacak olan hastalar için klasik yöntem iyi bir opsiyondur.
Teknoloji hayatımızın her alanında hızla gelişirken ve hayatımızı kolaylaştırırken, hangi teknoloji insan sağlığına daha uygun, hangisi zarar vermez bunları değerlendirmek biz cerrahların görevidir. Teknolojiye karşı olmadan ancak kontrollü bir şekilde günlük sağlık uygulama pratiğimize girebilmesi için temkinli bir şekilde takip etmekte ve uygun olanları kendi kullanım alanımıza sokmaktayız.
