Diz protezi (diz artroplastisi) diz eklemindeki aşınmış kıkırdak yüzeylerin metal protezlerle değiştirilmesi ameliyatına denilir. Aslında artroplasti terimi eklem yüzlerinin değişimi olarak kullanılır ve diz için olunca diz artroplastisi denilir. Kalça, omuz, dirsek artroplastisi de ilgili eklemlerin yüzeylerinin değiştirilmesi ameliyatlarına verilen adlardır.
Halk arasında kireçlenme olarak tabir edilen eklem yüzlerinin aşınması gerçek adıyla artroz için en etkili tedavi yöntemidir. Yine halk arasında diz kapağının değişimi olarak da kullanmaktadır ama bu terim tam doğru değildir.
Artroz genellikle yaşlanmaya bağlı oluşan bir sorundur ancak gençlerde de bazı kırıklar sonrası veya romatizmal birtakım hastalıklar sonrası da oluşabilmektedir. Diz eklemi uyluk (femur) kemiğinin alt ucu, kaval (tibia) kemiğinin üst ucu ve diz kapağı (patella) kemiğinin arka yüzünden oluşan bir eklemdir ve bu eklem tüm vücut yükünü taşır. Bu kemiklerin eklem yapan yüzleri kıkırdak denilen esnek ve kaygan bir yapı ile kaplıdır. Bu sayede eklem sürtünme olmaksızın rahatça hareket eder. Bu hareketi kolaylaştırmak için eklem arasında menisküs denilen yapılar vardır. Ayrıca eklem kılıfı kaygan bir sıvı salgılayarak bu hareketin mükemmel bir şekilde olmasını sağlar. Yine aynı şekilde eklem içi ve çevresindeki bağlar dizin hareket ederken dengeli bir şekilde sağa sola kaymadan durmasını sağlar. Bu muazzam denge zamanla bozulabilir ve aşınma çok ileri safhalara geldiğinde son çare diz protezi olabilir.
Hastayı diz protezine götüren en önemli etmen ağrıdır. Hareketle olan ve geceleri de uyutmayan ağrı protez için önemli bir bulgudur. Artroz ne kadar ileri olursa olsun her zaman protez gerekmeyebilir. Burada esas olan hem ileri artroz hem de ileri ağrının bir arada bulunmasıdır. Bazen diz ekleminin aksı ileri derecede bozulabilir ve üst ve alt eklemleri ve omurgayı da etkileyebilir. Bu durumlarda biz hastaya protez öneririz. Diğer durumlarda hastanın ağrı sebebiyle protezi istemesi bizi protez cerrahisi yapmaya yönlendirir. Protez kararı vermeden önce yapılabilecek tedavi alternatiflerini sitemizin diğer başlıkları altında bulabilirsiniz. Burada protez hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.
Protez denilen malzemeler uyluk (femur) kemiğinin alt ucu, kaval (tibia) kemiğinin üst ucu ve diz kapağı (patella) kemiğinin arka yüzünü değiştirecek parçalardan oluşur. Bu malzemeler genellikle femur tarafı için kobalt krom, tibia için titanyumdan yapılır. Bu iki parça arasında uyumu ve kayganlığı sağlayan polietilen dediğimiz özel bir plastik malzeme de vardır. Patella arka yüzü de bu polietilen denilen malzemeden yapılmıştır ancak bunu her ameliyatta değiştirmek gerekmez.
Bir diz protezinin ömrü yaklaşık 25-30 senedir ancak bu optimal şartlar altında belirlenmiş bir süredir. Protezin ömrünü tayin eden birçok parametre vardır. Bunların başlıcaları; protez cerrahisi esnasında yapılan denge ayarlamaları, kullanılan hammadde, dizayndaki mühendislik detayları, hastanın kullanım şekli, hastanın kilosu olarak sayılabilir. Protez cerrahisinin hastanın sağlık durumunun elverdiği en geç dönemde yapılması tercih edilir. Bunun başlıca sebebi yaş ilerledikçe hasta aktivitesinin doğal olarak azalması ve protez aşınmasının da buna paralel azalmasıdır. Ancak burada ince bir çizgi vardır. Yaş ilerledikçe hasta sağlık durumunun protez cerrahisine izin vermeyeceği ihtimalini de göz önünde tutarak optimum zamanlamayı cerrahınızla birlikte siz belirlemelisiniz.
Protez cerrahisi geri dönüşümsüz bir cerrahidir ve kendine özgü birtakım riskler içerebilir. Bu riskler dünya genelinde %1 in altında olarak verilmektedir ama yine de sıfır değildir. Ameliyat esnasında ve sonrasında pıhtı atması (emboli), protezin gevşemesi, protezin iltihaplanması, protezin yerinden çıkması, protez çevresi kırıkları başlıca risklerdir ve bunların tedavi süreci biraz meşakkatli olmaktadır. Ancak her şey yolunda giderse, protezin hayatınıza getireceği kolaylıkları düşününce bu riskleri göze almak hastalara mantıklı gelmektedir. Nihai kararı mutlaka hasta kendisi vermelidir. Doktoru ve hasta yakınları hastaya her türlü desteği gösterecektir.
Protez kararı verilince öncesinde yapılması gereken birçok hazırlık vardır. Bunlar size hekiminiz ve yardımcı personel tarafından detaylı olarak anlatılacaktır ve tüm hazırlıklar aceleye getirilmeden teker teker yapılmalıdır. Ameliyat sonrası genellikle 3-4 gün hastane yatışı önerilmektedir. Bu sürede sizin sağlık durumunuz yakından takip edilecek ve fizyoterapistler aracılığıyla hemen ameliyat günü akşamı veya ertesi sabah yürüme ve protezi kullanma eğitimleri yapılacaktır. Ameliyat sonrası yaklaşık 1 ay evde ve ev yakınlarında yürüteç (walker) ile yürüyüş antrenmanları yapmanızı tavsiye etmekteyiz. Sonrasında çarşı pazar alışverişini ve uzun mesafe yürüyüşleri serbest bırakmaktayız.
Nasıl bir protez ameliyatı olacağınızı, ameliyatın avantaj ve dezavantajlarını, varsa size özel riskleri, hangi marka ve tür protez kullanılacağını, ameliyat sonrası periyodu lütfen doktorunuzla konuşunuz.
